Đọc Sách Online

Đinh Thì Trung phát giác ra bức thư gửi gắm của Lê Quý Đôn ở Lê Quý Kiệt, nhưng chúa Trịnh Sâm lấy cớ rằng Lê Quý Đôn là bậc huân thần, bỏ đi không xét, chỉ luận thêm tội cho Quý Kiệt, bắt giam trong ngục cấm ở cửa Đông”. (Khâm định Việt sử thông giám cương mục, chính biên, quyển 44, tờ 27 và 28).

Chuyện này xảy ra từ khoa thi Hội, tháng mười năm Ất Mùi (1775). Xem ra Lê Quý Đôn phải trả giá đắt bằng uy tín của mình. Chính các sử gia nhà Nguyễn đã phê: “Hai người cùng một tội mà sao lại xử phạt khác nhau? Như vậy, gọi đó là công bằng thỏa đáng thế nào được?”.

Cho nên, Thủ tướng nước Anh hôm kia đã phải nói: “Làm thủ tướng đã khó, và làm cha có lẽ còn khó hơn”. Ngày 6-7-2000, ngài Tony Blair đã phải xin lỗi trước chính phủ về chuyện cậu con cả 16 tuổi đã “xỉn” ngoài đường phố, chỉ vài ngày sau khi ông tuyên bố cần phạt mạnh những kẻ say rượu. Dù sao, thái độ của ông đã đáng được xem trọng: “Tôi không hề xin chiếu cố đặc biệt gì cho nó”.

“Con dại, cái mang” đó cũng là lẽ thường tình của chuyện nhân sinh. Nhưng trong nhiều trường hợp, cái dại của con cái lại bắt đầu từ cách nghĩ, cách sống của các bậc phụ mẫu.

Cô hiệu trưởng Trường Măng Non X quận Y kể: sau khi nhà trường công bố kết quả xếp loại cuối năm, có một chị cán bộ doanh nghiệp nhà nước hùng hổ chạy vào phòng hiệu trưởng mà chất vấn rằng: “Con của lính tôi được bé khỏe bé ngoan cấp TP, còn con trai tôi tại sao không được?”. Cô cười buồn mà bảo: “Tôi ngạc nhiên và bất ngờ. Thú thật lúc đó cũng chẳng biết trả lời làm sao. Bởi sự học nào có cần biết đến tiêu chuẩn con sếp hay con lính!”. Tại một trường tiểu học bán trú dịp đầu năm, có sếp một phòng ban cấp quận chặn đường thầy hiệu phó phụ trách cơ sở vật chất, bày tỏ với thái độ quyết liệt: “Con tôi như vầy không thể ăn bát nhựa, không thể ngồi phòng quạt máy như con người ta! Thầy cần bao nhiêu tiền, tôi sẵn sàng đóng góp!”. Rồi anh làm cái động tác xùy tiền ra với dáng vẻ của bậc trưởng giả.

Không cần phải bàn thêm về những hành động thiếu văn hóa kể trên. Chuyện nhãn tiền là tội ác của một số cậu ấm cô chiêu đã gây ra cho gia đình và cho xã hội hôm nay người lớn không thể bịt mắt che tai làm ngơ cho được.

Trong một tiệc cưới, sau khi nghe các vị làm cha làm mẹ ngồi cùng bàn giới thiệu về thành tích và tài năng của con cái, có anh cán bộ quận ủy giận dữ vì xấu hổ đã lôi con mình ra một góc mà quát mắng. Anh mắng con rằng: “Người ta là con dân mà học hành đến thế, còn mày là con nhà lãnh đạo, sao mà dốt nát quá vậy?”. Hình như trong anh và trong một số người như anh tồn tại một chân lý: “Con quan đương nhiên hơn con dân”. Kiểu tư duy ấy dĩ nhiên bộc lộ một thứ văn hóa cá nhân. Nhưng sự tồn tại của lối nghĩ ấy lại có cơ sở xã hội - khi mà chức vụ được xem trọng hơn hiệu quả công việc, và địa vị xã hội đứng trên năng lực cá nhân.

Ai mà không muốn con mình thành đạt. Nhưng “đầu tư” cho nhau kiểu ấy, thương nhau kiểu ấy thì... bằng mười giết nhau. Nguyên do, có khi không phải vì con dại, mà là...                                              

Thôi thì thượng vàng hạ cám, ban tổ chức rủng rẻng thì bao thư 50.000 đồng, 100.000 đồng, mà nếu nghèo nghèo chút thì một hai chục, không thì cũng chút quà cáp sản phẩm địa phương, sản phẩm ngành, mà tốt nhất là cái bao thư dán kín cho đẹp lòng người đến dự.

Thế nhưng, cũng bởi cái tiền lệ "chế độ" này mà bao nhiêu chuyện đã xảy ra: đầu tiên là với những đại biểu đến muộn, người phát chế độ đã đi làm việc khác thì đại biểu cứ bồn chồn lo lắng ngóng ra chiếc bàn yêu quí, chả còn đầu óc đâu mà dự họp. Những nhà báo phải theo dõi viết bài cũng chẳng thể theo dõi kỹ càng được nữa, rồi có những đại biểu cứ lĩnh xong "chế độ" là... về, khiến nhiều ban tổ chức đã phải buộc đại biểu ngồi lại bằng cách phát "chế độ" khi đã sắp vãn cuộc; hoặc là đợi cho những đại biểu yên vị, chủ tọa nói cứ nói, người phát "chế độ" cứ đi lại như con thoi mà thì thầm hỏi, mà ghi chép, mà ký, cứ rối như canh hẹ, khiến cho những người đã được phát và những người sắp được phát cứ hồi hộp, chả biết trên kia ai nói gì và sắp nói gì.

Ở Hà Nội, nhiều người đã tủm tỉm cười mà bảo với nhau rằng, cái phần "chế độ" ấy là phần "tài liệu mật". Mật thì mật, nhưng phải nửa kín nửa hở, để người được nhận thấy ngay, chứ bạn cứ đến thử một cuộc họp mà xem, ngay sau phần lĩnh tài liệu là có những vị cứ dáo dác giở tung cả cặp để tìm cái phần "mật" ấy. Mà có người cũng chẳng ngại ngần gì, cứ ra tận nơi mà hỏi: có "chế độ" không, hoặc có ông cay cú lại mượn rượu mà bảo: nhà đài không có bao thơ thì nhà đài cứ nói thẳng (!).

Ngay mới đây thôi, những đại biểu đến dự lễ trao giải thưởng Vừ A Dính cho các em HS dân tộc không biết có nghĩ gì không, khi đại biểu nhiều hơn các em, khi mỗi người đến dự được nhận "chế độ" đến 50.000 đồng, trong khi có em nhỏ người Thái đã phải đi bằng thuyền, đi bằng ngựa, bằng đủ thứ phương tiện mới tới được Hà Nội chỉ để nhận 400.000 đồng cho bao nhiêu thứ thành tích: học tập, công tác đoàn thể, và phải là nhà nghèo.

Trước đây, người ta dùng từ chế độ để chỉ những người già, được về hưu sau nhiều năm cống hiến, gọi là "nghỉ chế độ". Giờ đây, từ "chế độ" lại có thêm một nghĩa nữa: lĩnh tiền đi họp. Và các ban tổ chức, sau khi méo mặt lo tiếp đón đại biểu, lo ăn trưa, lo khách sạn, là phải lo "chế độ".

Ôi, đi họp thời "chế độ"!